[UNESCO] Stare Miasto w Zamościu

tekst i zdjęcie: www.nid.pl/

Zamość jest doskonałym przykładem miasta, które zachowało pierwotny układ urbanistyczny "idealnego miasta renesansowego", z fortyfikacjami i zabudową, w której cechy architektury włoskiej przenikają się z lokalną tradycją artystyczną.

Prywatne miasto kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego, zostało założone w 1580 roku według najlepszych włoskich wzorów "miasta idealnego". Niewielkie korekty wzorca wynikały jedynie z ukształtowania terenu. Rozplanowanie miasta wraz z fortyfikacjami oraz najważniejsze budowle zaprojektował Bernard Morio, architekt z Padwy. Jemu również zawdzięcza Zamość powielany model piętrowej kamienicy rynkowej z podcieniami, zwieńczonej attyką.

Miasto wytyczono na planie wydłużonego pięcioboku, z centralnie usytuowanym, dużym, kwadratowym Rynkiem Wielkim i dwoma mniejszymi placami targowymi: Wodnym i Solnym. Szachownicowa siatka ulic wyznaczyła kwartały zabudowy, w której przewidziano "dzielnice" dla osadników różnych Narodowości, zwłaszcza Ormian i Żydów. Znaczny teren wydzielono pod rezydencję właściciela, a w jej pobliżu zlokalizowano kolegiatę i gmach szkoły – Akademii Zamojskiej, która w zamyśle fundatora miała być odpowiednikiem krakowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W mieście znalazły się również inne świątynie, takie jak: kościół ormiański, synagoga, klasztory franciszkanów i klarysek. Całe miasto otoczone zostało systemem fortyfikacji bastionowych.

Handlowy charakter Zamościa podkreśliły: gmach ratusza wtopiony w jedną z pierzei rynkowych, okazałe kamienice ze sklepami i składami w przyziemiu. Dostęp do pomieszczeń handlowych ułatwiały podcienia, otaczające rynek i biegnące wzdłuż głównych ulic miasta.

Zamość był nie tylko miastem kupieckim, ale również ważną twierdzą w systemie obronnym Rzeczypospolitej. Jako jedno z niewielu miast polskich przetrwał oblężenie w czasie szwedzkiej inwazji na Polskę w połowie XVII wieku. Znaczenie militarne miasta spowodowało, że w 1821 r. zostało ono wykupione z rąk prywatnych przez władze Królestwa Kongresowego i otoczone dodatkowym, nowoczesnym systemem fortyfikacji.

Przekształcenie Zamościa w miasto garnizonowe nie zatarło jego renesansowego wizerunku.

[ENGLISH]

Zamosc was founded in the 16th century by the chancellor Jan Zamoysky as a private "ideal town". Modelled on Italian theories of the 'ideal city' and built by the architect Bernando Morando, a native of Padua, Zamosc is a perfect example of a late-16th-century Renaissance town. It has retained its original layout and fortifications and a large number of buildings that combine Italian and central European architectural traditions.

Old City of Zamość in southeastern Poland is an outstanding example of a late 16th-century Central European town designed and built in accordance with Italian Renaissance theories on the creation of “ideal” cities. This innovative approach to town planning was the result of a very close cooperation between the town’s enlightened founder and the distinguished Italian architect Bernardo Morando. The Old City of Zamość today retains its original rectilinear street plan and its unique blend of Italian and Central European architectural traditions, as well as parts of its encircling fortifications.

Located on the trade route linking western and northern Europe with the Black Sea, Zamość was conceived as a trade-based economic centre. From the outset it was intended to be multinational, and had a high level of religious tolerance. It became the tangible reflection of the social and cultural ideas of the Renaissance, which were readily embraced in Poland, as exemplified by the establishment of a university (Zamość Academy) by Jan Zamoyski, the founder and owner of the town. His architect Bernardo Morando’s city plan combined the functions of a residential palace, an urban ensemble, and a fortress, all in accordance with Renaissance concepts.

The Old City of Zamość has two distinct sections: on the west is the Zamoyski palace, and on the east is the town proper, laid out around three squares. The central Great Market Square, located at the junction of the town’s two main axial streets, is enclosed by arcaded merchants’ houses and anchored by a magnificent Town Hall. These and many other notable structures such as the cathedral, arsenal, and fortification gates illustrate a key feature of this great undertaking: a creative enhancement realized through the incorporation of artistic achievements attained in local architecture. The consistent implementation of Morando’s plan over time has resulted in a stylistically homogeneous urban composition with a high level of architectural and landscape values.