sobota, 11 lipca 2020

[UNESCO] - Pogórnicze zabytki Tarnowskich Gór





Kopalnie ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach to największe i najbardziej znaczące, historyczne kopalnie tych rud w Polsce – świadectwo 500-letnich tradycji górniczych. Położone na Nizinie Śląskiej w południowej części Polski, w jednej z europejskich prowincji metalogenicznych, od średniowiecza były ważną częścią systemu metalurgicznego Europy. Tarnogórskie górnictwo wyróżniało się ponadto rozległym, zintegrowanym systemem odwadniającym i zaopatrującym ludność w wodę, jednym z pierwszych i największych tego typu rozwiązań na świecie.

Historia sięga końca XV wieku


Historia sięgająca średniowiecza opiera się na przekazie, jakoby pierwszą bryłę kruszcu odkrył pod koniec XV wieku chłop zwany Rybką. W rejony niegdysiejszych Tarnowic zaczęli ściągać kopacze srebra i ołowiu, a niedługo później powstało miasto Tarnowskie Góry, które od początku XVI wieku cieszyło się przywilejem wolności górniczej. Obecna nazwa tego leżącego na płaskim terenie miasta, nie odnosi się do gór, ale jest połączeniem nazwy wsi – Tarnowice i gór – czyli kopalń.

Przez wieki górnictwo tarnogórskie zasilało produkcję w zakładach metalurgicznych w całej Europie. Po upowszechnieniu się procesu oddzielania srebra od miedzi przy pomocy topienia jej z ołowiem, w XVI wieku miedź zaczęła być powszechnie stosowana w gospodarstwach domowych, m.in. do produkcji naczyń. Z Tarnowskich Gór sprowadzano wtedy ołów, ale nie tylko. Odkrycia geograficzne i związany z nimi rozwój handlu światowego, m.in. srebrem, stworzyły możliwości eksportowe na nieznaną do tej pory skalę. W połowie XVI wieku tarnogórskie kopalnie były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku i jednym z największych w Europie – sprzedawały 80% wydobytej rudy ołowiowo-srebrnej do największych ośrodków hutniczych, z których srebro płynęło do Azji.

Rudy ołowiowo-srebrne występują w rejonie Tarnowskich Gór w postaci gniazd i żył, co przez wieki narzucało specyficzny sposób wydobycia. Dominowały bardzo liczne małe kopalnie zakładane przez kupców i lokalną szlachtę, blisko siebie położone szyby, a było ich łącznie ponad 20 000, tworzyły specyficzny krajobraz. Kolejne odkrycie bogatych złóż srebrnonośnych pod koniec XVIII wieku dało nowy impuls do rozwoju górnictwa.

W okresie pruskiej industrializacji powstała królewska kopalnia wielkoskalowa ołowiu i cynku, a Górny Śląsk został zdominowany przez przemysł ciężki. W szczytowym okresie w XIX wieku, z rejonu Tarnowskich Gór pochodziło około 65% światowego wydobycia rud cynkowych.

Arcydzieło hydrotechniki

Bogate złoża kruszców były podstawą dla rozwoju regionu tarnogórskiego, ale niezwykle wysoki napływ wody, przekraczający trzykrotność napływu występującego w kopalniach europejskich, oraz płaski teren z dwiema niedużymi rzekami były wyzwaniem dla inżynierów. Przez lata konieczne było ciągłe dostosowywanie sieci odwadniania do skali wydobycia tak, aby zapewnić bezpieczeństwo i możliwość pracy górnikom. Początkowo wykorzystywano przede wszystkim drewniane urządzenia napędzane ręcznie lub za pomocą koni, które szybko okazywały się niewydajne lub zbyt drogie w eksploatacji. Rozwiązaniem stało się odwadnianie grawitacyjne, a późniejszą rozbudowę tego systemu ułatwiły w XVIII wieku maszyny parowe, dzięki którym można było wydobywać głębiej zalegające złoża z jeszcze głębszych sztolni. To transfer technologii i sprowadzone z Anglii maszyny parowe rozpoczęły rewolucję przemysłową w tej części Europy. Zastosowanie w górnictwie pierwszej maszyny na kontynencie typu Watta&Boultona posłużyło do uruchomienia wodociągu miejskiego już w 1797 roku. Wykorzystanie tej technologii do dostarczania wody pogórniczej do celów spożywczych było pionierskim rozwiązaniem.

System gospodarowania wodą podziemną w Tarnowskich Górach to arcydzieło hydrotechniki nie tylko ze względu na złożoność i rozległość odwadniania, ale przede wszystkim ze względu na równoległe wykorzystywanie wody na potrzeby lokalne i regionalne. Unikatowy, pionierski model zrównoważonej gospodarki wodną w czynnym środowisku górniczym przyczynił się do rozwoju wielkoskalowego systemu zaopatrywania w wodę do celów konsumpcyjnych i przemysłowych.

W sieci:
[ENGLISH]

Located in Upper Silesia, in southern Poland, one of the main mining areas of central Europe, the property includes the entire underground mine with adits, shafts, galleries and other features of the water management system. Most of the property is situated underground while the surface mining topography features relics of shafts and waste heaps, as well as the remains of the 19th century steam water pumping station. The elements of the water management system, located underground and on the surface, testify to continuous efforts over three centuries to drain the underground extraction zone and to use undesirable water from the mines to supply towns and industry. Tarnowskie Góry represents a significant contribution to the global production of lead and zinc.

Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System is located in the Silesian plateau of southern Poland, in one of Europe’s classic metallogenic provinces. It possesses a monumental underground water management system that reflects a 300-year ingenious development of hydraulic engineering.

The mining and water management system was constructed in flat and technically challenging terrain, a gently undulating plateau at an elevation between 270-300 m above sea level; the difference between the highest and lowest points amounts to less than 50 m. This is unusual in that most European metalliferous deposits are located in mountainous terrain, an occurrence that heavily influenced drainage techniques, in particular. The underground system at Tarnowskie Góry experienced up to three times the volume of water inflow compared to other major European metal mines at the time and eventually comprised a water catchment of over 50 km of main drainage tunnels and 150 km of secondary drainage adits, access tunnels, shafts and extraction areas. This surviving network is complemented by substantial remains of the principal water management infrastructure, both above and below ground, together with directly connected surface elements that comprise essential mining landscape features.

The water supply system was planned, integrated and managed as part of a contemporary underground metal mining system, illustrating how, in a surviving and fully accessible mine context, modern steam-pumped water systems were developed using mining technology.

The integrated and symbiotic relationship of mineral extraction, mine dewatering and water supply, creatively developed at an early period under the same ownership, sets Tarnowskie Góry apart as being exceptional.



Brak komentarzy:

Prześlij komentarz