Opracowanie tekstu o piecach: Wiesława Chodkowska
źródło: muzeumolsztynek.com.pl
Niewiele opracowań powstało na temat pieców kaflowych z terenu obecnej Warmii i Mazur. Zniszczone w czasie wojny materiały historyczne spowodowały, że nasza wiedza na temat ośrodków produkujących kafle ludowe jest znikoma. Najliczniej kafle ludowe z naszego terenu reprezentowane są w zbiorach Muzeum w Szczytnie i Olsztynie.
W MBL-PE w Olsztynku poznajemy sposoby ogrzewania pomieszczeń i miejsca przygotowywania posiłków od czarnej kuchni do kaflowych pieców kuchennych i mieszkaniowych. W Muzeum znajduje się najstarszy na Mazurach piec ludowego oraz przykłady pieców mieszczańskich.
Najstarszy, występujący w chałupach Muzeum sposób gotowania posiłków pokazano na przykładzie czarnej kuchni. Jest to małe zamykane, nie doświetlone pomieszczenie, o powierzchni ok. 4m2, usytuowane najczęściej w środku budynku, na planie zbliżonym do kwadratu u spodu komina butelkowego. Komin taki powstał z komina wolnostojącego, którego trzon o ścianach pochyłych rozszerzając się u dołu, tworzył czarną kuchnię. Ten typ kuchni nazywano także "kuchnią polską". W budynkach Muzeum czarne kuchnie pokazano w wielu chałupach np. w chałupie zamożnej rodziny osadników holenderskich z Zielonki Pasłęckiej na Powiślu, na Warmii w chałupie owczarza z Kaborna i w chałupie pszczelarza i garncarza z Nowego Kawkowa a na Mazurach w chałupie tkaczki z Nowej Różanki.
W budynkach naszego Muzeum znajdziemy także ciekawe przykłady rozwiązania kominów, które zbierały dym z dwu pomieszczeń łącząc się w części dachowej w jeden trzon, tworzący tzw. "gacie".
Rzemieślnicy mazurscy wyrabiali kafle z tłustej gliny. Następnie wypalano je szlifowano piaskiem, ręcznie malowano, powlekano glazurą i ponownie wypalano.
W muzealnych izbach pokazano piece kaflowe z XVIII- XX wieku, które nadal są użytkowane.
Przykład ludowych kafli mazurskich spotkamy w piecu XVIII- wiecznej chałupy stolarza i gołębiarza z Gźzwy w gm.Mrągowo. Piec ten przeniesiono z okolic Szczytna w okresie międzywojennym do byłego "Haimatmuzeum" w Olsztynie, skąd trafił do MBL-PE w latach 1960- tych. Jest to zachowany najstarszy mazurski ludowy piec kaflowy.
Piec złożono z kilku typów kafli. Ustawiony na podstawie z cegły, na której pierwszy rząd kafli to XVIII- wieczne kafle o jednolitej zielonej polewie, wykonane sposobem reliefowym.
W trzonie górnym znajdują się kafle reliefowe o rokokowych obwolutach uzupełnionych malowanym ornamentem roślinnym. Narożniki wypełniają kafle o sciętych krawędziach, urozmaicone kręconymi kolumienkami, podobne do kafli narożnikowych w piecach gdańsko- elbląskich.
W górnej części pieca występują kafle gładkie, zdobione wyłącznie malaturą a wypełnienie kafli krawędziowych stanowi tralka. Figuralna tematyka kafli przedstawia: jeźdźca na koniu, piechura z karabinem między drzewkami. Pozostałe motywy zwierzęce to psy i ptaszki.
U podstawy i w zwieńczeniu pieca gzyms z malowanym ciągłym motywem roślinnym. Kolorystyka kafli w odcieniach koloru niebiesko- szarego z akcentami ciemno- brązowymi. W środkowej części pieca znajduje się kafel firmowy z data 1792 i napisem "Pantell" . Data ta wskazuje na najstarsze kafle ludowe znane na Mazurach natomiast elementy zdobienia pieca wskazują na pokrewieństwo z kaflami wyprodukowanymi w warsztatach z okolic Szczytna i Nidzicy.
W kopii karczmy ze Skiawy w gm. Barciany, II połowa XVIII w., umieszczono dwa piece kaflowe. W obecnej galerii sztuki ludowej znajduje się piec z końca XIX w, nr. Inw. 6597 zakupiony w 1998 r. z miejscowości Koniewo w gm. Lidzbark Warmiński za cenę 2500 zł[2]. Jest to narożny piec mieszczański zakończony konsolkowym gzymsem, zwieńczonym trójkątnym tympanonem przerwanym po środku szyszką na cokoliku. Boczne narożniki frontonu zwieńczone naszczytnikami- akroterion, w kształcie stylizowanych palmet.
W gospodzie umieszczono piec kaflowy nr. Inw. 6475 zakupiony od Gminnego Ośrodka Kultury w Gietrzwałdzie w 1997r, pochodzący z pałacu w Kitnowie za cenę 2500 zł.
W kopii karczmy z Małszewa w gm. Jedwabno, XVIII w., w dużej izbie znajduje się piec kaflowy- nr. PN 598 zakupiony w 2006r. z Lichtajn za cenę 950 zł
W chałupie tkaczki z Nowej Różanki w gm. Kętrzyn, I połowa XIX wieku, wstawiono piec złożony z dwu identycznych pieców, które Muzeum zakupiło w 2006 r. w Olsztynku z domu przy ulicy Jana Pawła II.
W szkole wiejskiej z Pawłowa (gm. Olsztynek, XIX w), w izbie szkolnej wstawiono piec biały. Z oryginalnej substancji zachowanych jest ok. 70% , pozostałe elementy pochodzą z rozbiórkowego materiału, nr. PN 599, zakup z Lichtajn. Jest to piec mieszczański z reliefową, wypukłą ornamentyką. W zwieńczeniu pieca fryz z kafli zdobionych dekoracją o motywach roślinnych: mięsistego akantu, przerywanych przedstawieniami głów w medalionach. Całość wieńczy gzyms zdobiony ciągłym ornamentem: kimation jońskim (wole oczy, jajownik) lesbijskim (kwiatowy). Według informacji od zduna p. Golędzinowskiego, piec w izbie szkolnej pochodzi z Rychnowa. Piec kuchenny- oryginalny pochodzi ze szkoły z Pawłowa.
W chałupie usytuowanej w zagrodzie powiślańskiej zamożnej rodziny osadników holenderskich z Zielonki Pasłęckiej w gm. Pasłęk z 1819r., we wnętrzu odtworzono piece kaflowe używając kafli z lat 70-tych XX wieku, podobnie uczyniono w chałupie powiślańskiej z wnęką środkową z Bartężka gm. Morąg.
W zagrodzie powiślańskiej zamożnej rodziny gospodarskiej z izbą szkolną, znajduje się chałupa z wystawką podcieniową z Burdajn w gm. Godkowo z I połowa XIX w. przeniesiona z pierwszego Muzeum w Królewcu. W chałupie tej znajdują się trzy ciekawe piece mieszczańskie. Piec w izbie szkolnej: dwuczęściowy zwieńczony gzymsem, kafle narożne ścięte. Wszystkie kafle reliefowe w kolorze zielonym zdobione rocaillem.(ornament charakterystyczny dla rokoka od. ok. 1730 r. o fanazyjnej asymetrycznej formie imitującej kształty muszli, wzbogacone kogucim grzebieniem).
W izbie nauczycielki piec mieszczański o kaflach gładkich w kolorze białym, zwieńczony interesującym gzymsowaniem w polu z reliefową, wypukłą ornamentyką przedstawiającą wielofiguralne sceny mitologiczne. Całość ujęta ciągłym ornamentem: kimation joński (wole oczy, jajownik)u góry i lesbijski (kwiatowy) u dołu.
W izbie po stronie prawej sieni piec mieszczański, dwuczęściowy zwieńczony gzymsem, ścięte narożniki pieca. Kafle reliefowe w kolorze czarnym zdobione ornamentem okuciowym.
W zagrodzie powiślańskiej zamożnej rodziny gospodarskiej znajduje się chałupa z wystawką podcieniową z Chojnika gm. Morąg, poł. XIX w. a w niej piec oryginalny z gładkich białych tzw. "berlińskich kafli".
W kopii kościółka z Rychnowa, przeniesionej z pierwszego muzeum w Królewcu, znajdują się dwa żeliwne piece z końca XIX wieku.
Ostatnim piecem wybudowanym na terenie Muzeum jest piec garncarski, przy którym odbywają się lekcje muzealne.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz