Autor: Joanna Pietrzak-Thébault
W połowie lutego wszyscy zjeżdżają tu na święto cytryn, a przez okrągły rok zwiedza się bajeczne ogrody.
Czy wjedziemy do miasta nadmorską krętą drogą z Nicei i Monako, czy autostradą Nicea- Turyn wiszącą na kilkudziesięciometrowych słupach nad górskimi dolinami, czy też od strony Włoch- wszędzie pojawi się napis, że oto wita nas "perła Francji".
"Perłą" została Mentona w 1861 r., kiedy włoskie Mentone odstąpiono Francji w zamian za pomoc Napoleona III w walkach o zjednoczenie Włoch. Przez wieki była częścią Republiki Genueńskiej, a potem Księstwa Monako i Piemontu. Dziś mało kto już o tym pamięta, a włoski dialekt figuruje na liście przedmiotów, z których zdawać można w okręgu egzamin maturalny.
30-tysięczne miasto rozłożyło się nad zatoką Garavan, zajmując wąski pas wybrzeża i wciskając się głęboko w cztery doliny, które ostro schodzą z wysokich Alp wprost do Morza Liguryjskiego. Kamienista plaża leży właściwie w samym centrum Mentony, wzdłuż kilkukilometrowego bulwaru. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca zamyka się go dla ruchu i zamienia w promenadę. Najciekawszy jest tu niewielki genueński fort z XVII w., który niegdyś strzegł portu, a od 40 lat jest siedzibą muzeum Jeana Cocteau (1889-1963), poety, dramaturga, malarza. We wnętrzach, które ozdobił sam artysta, przechowywane są jego rysunki, ceramika, pastele z cyklu "Zakochani". Cocteau często do Mentony przyjeżdżał, namalował też freski w sali ślubów w merostwie (można ją zwiedzać).
Samo śródmieście nie jest zbyt interesujące. XIX- wieczna architektura sąsiaduje z gęstą, nowoczesną zabudową, ruch samochodów i skuterów jest bardzo duży, a o miejsce do Parkowania (nawet jak na francuskie warunki) niezwykle trudno. To, co ciekawe ukryło się na okolicznych wzgórzach...
Włoska Mentona, nazywana Starym Miastem, wspięła się na wysokie wzgórze Colla rogna, niemal wprost nad morzem. wygląda malowniczo z domami koloru jasnej ochry (niedawno odmalowane), lecz turystów dociera tu niewielu. Kto szuka spokoju, latem dodatkowo cienia, a nie boi się wspinaczki, ujrzy tu jeden z najpiękniejszych placów miasta.
Do bazyliki św. Michała Archanioła prowadzą niemal wprost z plaży rozchodzące się teatralnie na dwie strony szerokie schody, wyłożone kamienną mozaiką. Na placu przed kościołem układa się ona w herb rodziny Grandmaldich- białe i czerwone romby (wioska Grandmaldi, skąd wywodzi się książęca rodzina panująca w Monako, leży niedaleko stąd, po włoskiej stronie granicy). Kremowa fasada konsekrowanego w 1675 r. kościoła ukończona została co prawda dopiero w XIX w, ale udało się w pełni zachować harmonijność liguryjskiego baroku. Na wyjątkowe okazje kolumny podtrzymujące kolebkowe sklepienie głównej nawy i część ołtarza głównego ubierane są w stare bordowo-złote "sukienki". Wysoką dzwonnicę (53 m) wieńczą okrągłe wieżyczki; niestety, nie można się na nią wspiąć. Radzę jednak zajrzeć do zakrystii, mamy stamtąd przepiękny widok na zatokę, port i miasto. Od 1950 r. w sierpniowe wieczory ten wyjątkowej urody zespół architektoniczny zamienia się w salę koncertową festiwalu muzyki klasycznej (www.musique- Menton.com). Jestem pewna, że podczas koncertów ożywa figura Archanioła Michała w złoto-bordowej rzymskiej zbroi i hełmie, stojąca w tanecznej pozie nad głównym ołtarzem bazyliki...
Nieco dalej, przy drugim placyku, stoi kaplica Białych Pokutników z XVIII w., otwarta tylko latem. Jej biało-różową późnobarokową fasadę (może trochę zbyt rozłożystą) zdobią liczne filary, pilastry i nisze, a także spływające po ścianach kiście owoców i kwiatów. Bliżej śródmieścia znajdziemy jeszcze XVII- wieczną kaplicę Czarnych Pokutników (nadal aktywne pobożne stowarzyszenia świeckie, ślad po włoskiej historii miasta). Staromiejskie zaułki są wźziutkie i strome, nie wciśnie się tam żaden pojazd (z wyjątkiem ręcznych wózków na zakupy). Pomimo spokoju i wielkiego uroku, żyje tu coraz mniej stałych mieszkańców, gdyż domy są na ogół bez wygód.
Na przełomie lat 50. i 60. XIX w. zaczęli tu przybywać podróżni z północnej Europy. Za odkrywcę klimatycznych walorów maleńkiej wówczas Mentony, gdzie nawet zimą, dzięki otaczającym ją od zachodu i północy górom jest o kilka stopni cieplej niż w pobliskiej Nicei (w styczniu średnio 11,3, latem 25, ten klimat geografowie określają jako "śródziemnomorski z tendencją subtropikalną"), uważa się Jamesa Henry'ego Benneta (1816-91). To w myśl zaleceń tego angielskiego lekarza, od 1859 r. coraz liczniej zjeżdżali tu jego bogaci pacjenci. Uciekali od mgieł i deszczów do miejsca, gdzie słońce świeci średnio 316 dni w roku. Większość zjawiała się tylko na sezon, który trwał od października do maja (odwrotnie niż dziś). Nieco operową architekturę ówczesnych hoteli, stojących wśród palm, cyprysów, drzewek pomarańczowych i bananowców można jeszcze podziwiać w śródmieściu i na okalających je wzgórzach. W 1913 r. Mentona miała 62 hotele z 4500 pokojami, a dziś 30 z zaledwie tysiącem. Spośród tych starych jedynie Hotel des Ambassadeurs zachował (od 1865 r.) swoją funkcję i styl dawnych hoteli Riwiery Francuskiej, inne przerobiono na apartamenty, a ich ogrody zamknięto na klucz.
Najbogatsi cudzoziemcy, oczarowani klimatem kupowali wille i posiadłości, by pozostać w Mentonie na zawsze. Zakładali też wspaniałe ogrody, które i dziś przyciągają obfitością kwitnących od stycznia kremowych i bladoróżowych kamelii, cyklamenów, anemonów, róż i wielu innych gatunków, które cieszą oko niemal przez cały rok- przyjmują się tu rośliny z całego świata.
Przewodniki wymieniają niemal tuzin ogrodów wartych odwiedzin, a każdy inny. Villa Maria Serena zaprojektowana przez Charles'a Garniera (tego od paryskiej opery!) góruje nad zatoką z kolekcją palm i rzadkim okazem Dracaena draco- smoczego drzewa. Val Rahmeh, nazwany tak na cześć indyjskiej żony lorda Percy'ego Radcliffa, jak dawniej stanowi "laboratorium" hodowli roślin tropikalnych. Fontana Rosa urządzona przez hiszpańskiego pisarza Vicente Blanco-Ibaneza to ogród-czytelnia z ławeczkami, pergolami i altankami pokrytymi barwną ceramiką, a alejki noszą imiona sławnych pisarzy, od Cervantesa po Dostojewskiego. W Serre de la Madone, który stworzył słynny angielski major-ogrodnik Lawrence Johnston, można podziwiać pomidory z Peru o ciemnobordowych owocach, australijskie kwiaty podobne do tulipanów (we wszystkich kolorach) i afrykańskie krzewy o fantastycznych kształtach. Będące pod opieką lokalnych władz ogrody są otwarte dla publiczności przez okrągły rok, od rana do wieczora (wstęp płatny, w stałych godzinach wizyty z przewodnikiem).
Klasycystyczny Pałac Carnoles, który w XVIII w. był letnią rezydencją książąt Monako, w 1961 r. zamieniono w miejską pinakotekę (na bazie kolekcji obrazów z XIII-XVIII w. rodziny Wakefield- Mori). Otaczający go ogród zaprojektowany w 1725 r. ma bodaj najbogatszą w Europie kolekcję ok. stu gatunków cytrusów, wśród nich stoją nowoczesne rzeźby (wstęp wolny).
Do kilku ogrodów prywatnych (w Mas Flofaro rośnie np. 20 gatunków mimozy!) wejdziemy, uzgodniwszy wizytę telefonicznie z właścicielem. Pełną ich listę wraz ze szczegółami dotyczącymi godzin zwiedzania i wizyt z przewodnikiem dostaniemy w biurze informacji turystycznej, w tzw. Pałacu Europy przy ulicy Ogrodów Bioves (zimą godz. 8.30 do 18 z przerwą w południe, latem- od 9 do 19 bez przerwy, www.menton.fr ).
To właśnie przy tej ulicy odbywają się doroczne obchody święta cytryn (w tym roku od 16 lutego do 5 marca, www.feteducitron.com ). Przybywa na nie ok. 250 tys. turystów, nie tylko z Francji i pobliskich Włoch, ale i z bardzo daleka.
Bo cytryna to znak firmowy miasta. Począwszy od XIV w., Mentonę otaczały rozległe gaje- cytryny były głównym bogactwem regionu. Jeszcze w XIX w. bosonogie chłopki przynosiły do miasta pełne ich kosze na głowach albo przywoziły na grzbietach osiołków. Gaje niemal doszczętnie zniszczył mróz, jaki nawiedził okolicę w 1956 r. W ostatnich latach cytrynowe drzewka powoli wracają na wzgórza. Na razie dostarczają tylko 5 proc. owoców używanych podczas święta cytryn do budowy figur i skomplikowanych konstrukcji, reszta sprowadzana jest z Włoch, Hiszpanii i krajów Maghrebu.
A zaczęło się na początku lat 30. XX w., skromnie- od pokazu cytrusów w malowanych na złoto i srebrno wiklinowych koszach w ogrodach hotelu Riviera Palace. Z czasem święto się rozrosło, zamieniając się w karnawał. Towarzyszą mu konkursy na najpiękniej udekorowaną witrynę i pokaz orchidei. Wszędzie grają orkiestry dęte, jazz-bandy i zespoły folklorystyczne.
Dekoracje są tematyczne. Był już Pinokio i Alicja w krainie czarów, bohaterowie bajek la Fontaine'a i kreskówek Disneya. W tym roku będą to "wyspy całego świata". Owoce tworzące cytrynowo-pomarańczowo- grejpfrutowe dekoracje i wzory przytwierdzane są ciasno obok siebie żółtymi i pomarańczowymi gumkami, a wszystko razem trzyma się na stalowych stelażach, wysokich nawet na osiem metrów. Stoją na zielonej trawie w otoczeniu barwnych prymulek i cyklamenów, ostro odcinając się na tle błękitnego, zimowego nieba. W niedzielne przedpołudnia odbywa się tzw. corso- umieszczone na samochodowych platformach cytrusowe konstrukcje przejeżdżają nadmorskim bulwarem, po drodze obficie sypie się confetti. Po zmroku pokazom towarzyszą efekty świetlne, a wszystko kończy się pokazem sztucznych ogni (bilety od 6 do 22 euro). Jeden dzień zarezerwowany jest dla dzieci- w tym roku piraci zabiorą je na tajemniczą wyspę.
Konkurencję cytrynom robi mimoza- lasy porastające okoliczne wzgórza są w lutym wprost złote. Maleńkie kuleczki wśród drobnych listków wyglądają niczym zrobione z delikatnej waty. Inspirują zarówno cukierników, produkujących lirynki w ich kształcie, jak i producentów gadżetów- sztuczne kwiatki wieńczą m.in. eleganckie opakowania prezentów. Pamiętajmy, że te prawdziwe nie tylko pięknie wyglądają, ale wstawione do gorącej (tak, tak!) wody, długo stoją i oszałamiająco pachną. Taki bukiet owinięty ciasno w gazetę można spokojnie przywieźć samolotem.
W okolicy
Godne uwagi są przede wszystkim górskie wioski i miasteczka, powietrze jest ostre, a roślinność inna niż w Mentonie. Najbliżej jest do Gorbio, z kilkusetletnią oliwką na głównym placu i średniowiecznymi murami obronnymi. Do najbardziej turystycznych, ale i najbardziej malowniczych należy St. Agnes położone 750 m n.p.m. Sospel zachowało resztki dawnej świetności- rezydował tu biskup, stąd największa w okolicy barokowa katedra, tędy biegła droga kupców solnych z Nicei do Turynu, uczęszczana zwłaszcza w XVII i XVIII w. Wioska Castillon, całkowicie zniszczona podczas II wojny, odbudowana w prowansalskim stylu. Domy z jasnego kamienia lub otynkowane na kolor ochry, z niewielkimi oknami o zielonych okiennicach i z łukowatymi wejściami, stały się mekką artystów- fotografów, malarzy, projektantów mody i witraży. Bezpretensjonalne Castellar wygląda jak wyjęte z XIX- wiecznego obrazka- życie toczy się tu wolniej, a dzieciaki grają w piłkę na placyku przed kościołem. Nie zapomnijmy też o Roquebrune- jego część nadmorska Cap Martin to schowane w piniowych gajach wille bogaczy i rzymskie ruiny, a część "wysoka" to XIV- wieczny zamek-forteca z widokiem na całą okolicę, aż po Niceę.
Warto kupić
Cytryny z Mentony rzadko pojawiają się na targach. Mają duże owoce o nieco nieregularnym kształcie, grubą skórę, wyjątkowo długo zachowują aromat. Drzewka potrafią owocować nawet cztery razy w roku, a każdy zbiór ma inny smak i zapach- zapewniają znawcy. Szczęśliwcy, którzy mają kawałek ziemi na okolicznych wzgórzach, hodują je dla przyjemności, czasem robią konfitury albo nalewkę. Turystom pozostają cytrusowe mydełka z naturalnych składników, łudząco podobne do małych cytrynek, miarynek, pomarańczy- do kupienia za parę euro (włożone do szuflady z bielizną pachną jeszcze po kilku latach). Jest też cytrynowa woda toaletowa i wyroby z drewna oliwkowego oraz obrusy i serwetki- nie całkiem tutejsze, bo z prowansalskich materiałów. Niestety, rodzima produkcja rzemieślnicza ustępuje miejsca pamiątkowej sztampie. Dobrze, że nadal można dostać fougasse- delikatne drożdżowe ciasto pachnące kwiatem pomarańczy i anyżkiem, sprzedawane tylko tutaj. W miejskich halach u stóp starego miasta (otwarte tylko rano) warto napatrzeć się na dorodne owoce i jarzyny. Takie same, choć mniej efektownie wyeksponowane i dużo tańsze kupimy na każdym targu, a oliwki w kilkunastu smakach i odmianach (lokalne to maleńkie, czarne, tzw. nicejskie), także w warzywniakach. Dobrze zapakowane przechowują się świetnie w lodówce nawet przez kilka tygodni.
Mentona (fr. Menton) – miejscowość i gmina we Francji, w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Alpy Nadmorskie.
Co zobaczyć:
