Wiślica

źródło: https://www.geocaching.com/geocache/GC892M5

Wiślica należy do najstarszych osad na terenie średniowiecznej Małopolski. Nazwa pochodzi od rzeki Wisły. Pierwsze wzmianki o grodzie znajdują się w materiałach źródłowych z 1135 r. Wtedy Bolesław Krzywousty na skutek nacisków ze strony cesarza niemieckiego, został zmuszony przestać popierać zięcia Borysa przeciwko władzy Węgier. Borys wydał Wiślicę na rzeź i zniszczenie Rusinom i Połowcom, co prawdopodobnie spowodowało upadek grodu.

Kolejne wzmianki pojawiają się w kontekście Mieszka Starego, jako książę dzielnicy senioralnej zajął ją wraz z trzema innymi grodami dzielnicy sandomierskiej i zwróciła je po długim procesie.

Na początku XIII w. Wiślica stanowiła ważne centrum wojskowo-administracyjne. Kasztelanowie wiśliccy należeli do zamożnych i ważnych urzędników Małopolski. W pierwszej połowie XIII w. dochodzi od szesnastoletnich rywalizacji pomiędzy książętami Henrykiem Brodatym i Konradem Mazowieckim oraz ich synami Henrykiem Pobożnym i Bolesławem Konradowiczem, w walkach brały udział także możne rody. Czego nie zniszczyły konflikty książąt, dokończył najazd tatarski w 1241 r. Ze zniszczonej Wiślicy centrum administracyjne przniesiono do Nowego Miasta Korczyna.

Prawdopodobnie za Łokietka Wiślica otrzymała prawa miejskie, jednak nie zachowały się żadne dokumenty mogące o to poświadczyć. Pierwszą pewną informację o lokacji mamy dopiero z 1345 r., kiedy Kazimierz Wielki zakazał celnikom pobierania cła. Nie jest jednak wykluczone, że Wiślica była lokowana na prawie niemieckim w połowie XIII w., przez Bolesława Wstydliwego.

Po umocnieniu się władzy Łokietka zwoływał on wiece rycerskie do Wiślicy, stąd zyskała ogólnopolski rozgłos. W 1409 r. Władysław Jagiełło potwierdził prawa magdeburskie dla Wiślicy wystawiając przywileje.

W mieście często odbywały się zjazdy szlachty, co przyczyniło się do rozwoju Wiślicy. Przez Wiślicę przechodził także szlak tranzytowy z Rusi do Krakowa, a także z Prus na Węgry. Szybko stała się miejscem handlu i rzemiosła, powstały gospody, młyny, piekarnie, wytwarzano piwo słynne nawet na dworze królewskim.

W pierwszej połowie XVI w. miasto liczyło 3 tys. mieszkańców, zbudowano wodociągi, utworzono cechy i korzystano z szeregu przywilejów nadanych przez króla. Przełomowym momentem była śmierć Stefana Batorego. Wtedy na zjedzie szlachty pomiędzy Wiślicą a Kociną w 1587 r. zadecydowano, że nie Maksymilian Habsburg, lecz Zygmunt Waza otrzyma polską koronę. W 1606 r. schronienia i poparcia w Wiślicy szukał nowy król. Jednak Mikołaj Zebrzydowski zorganizował rokosz. Ta wojna domowa w ostateczności skończyła się stopniowym upadkiem Wiślicy. W pierwszej połowie XVII w. miasto nawiedziły klęski żywiołowe: pożary i powodzie. W konsekwencji sejm w 1633 r. uwolnił zniszczoną Wiślicę od płacenia podatków przez cztery lata.

Całkowity upadek Wiślicy nastąpił po wojnach szwedzkich (1655-1660). Król Jan Sobieski starał się ratować sytuację w mieście, ustanawiając dwa dodatkowe targi. Rozbiory Polski przekreśliły kolejne próby podźwignięcia z upadku miasta. Początkowo Wiślica znalazła się w zaborze austriackim, a po 1815 r. w granicach Królestwa Kongresowego, a potem w Królestwie Polskim.

Po powstaniu styczniowym w 1869 r. utraciła prawa miejskie, pozostając nadal znaczącym ośrodkiem handlowym w regionie.

W czasie I wojny światowej osada uległa zniszczeniu.

Po kampanii wrześniowej sytuacja mieszkańców niektórych miast dystryktu radomskiego był bardzo zła, ponieważ ich miasteczka uległy zniszczeniu min. w Wiślica. W pierwszych tygodniach wojny na błoniach pod Wiślicą rozstrzelano 32 osoby. To wydarzenie spowodowało wielki strach wobec niemieckiego terroru. W 1942 r. wywieziono całą ludność żydowską. Jednak społeczeństwo wiślickie nie pogodziło się z niemiecką niewolą, dlatego zrodził się ruch partyzancki. W odwecie za akcje sabotażowe hitlerowcy stosowali masowe represje i egzekucję.  Od sierpnia 1944 r. do stycznia 1945 r. Niemcy utworzyli obozy pracy, grupując ludzi w stodołach i innych budynkach gospodarczych. Zmuszano ich do prac na rzecz okupanta m.in.  odśnieżania dróg.

W lipcu 1944 r. na terenach oswobodzonych przez partyzantów utworzono tzw. Republikę Pińczowską, w skład której weszła także Wiślica. Do całkowitego wyzwolenie z rąk okupanta doszło w nocy z 12 na 13 stycznia 1945 r. 

Zabytki

- bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy z 1350, ufundowana przez Kazimierza Wielkiego, ponoć jako pokuta za zabójstwo kanonika Marcina Baryczki (tzw. kościół ekspiacyjny). Wnętrze zdobią gotyckie sklepienia: krzyżowo-żebrowe i ostrołukowe, oparte na trzech filarach na środku bazyliki. Jest to najstarszy i największy kościół dwunawowy w Polsce. Kościół został częściowo zniszczony w czasie I wojny światowej przez Austriaków. Odbudowany został w latach 1919–1926 według projektu Adolfa Szyszko-Bohusza. W prezbiterium widoczne są fragmenty fresków rusko-bizantyjskich z lat 1397–1400 fundacji Władysława Jagiełły. W głównym ołtarzu umieszczono figurę Matki Boskiej (tzw. Madonna Łokietkowa) z około 1300.

- podziemia bazyliki, w których znajdują się pozostałości dwóch wcześniejszych romańskich kościołów, datowanych kolejno na XII i XIII wiek, oraz unikatowa płyta orantów, datowana na 1175 i stanowiąca wspaniały przykład sztuki romańskiej.

- dom Długosza – wikariat z 1460. Ta budowla z cegły, ufundowana przez słynnego kronikarza Jana Długosza, służyła jako mieszkanie dla wikariuszy kolegiaty wiślickiej. We wnętrzach odkryto fragmenty polichromii z XV wieku..

- kościół św. Mikołaja – pozostałości romańskiego kościoła datowanego na XI wiek, wraz z kaplicą grobową

- misa chrzcielna – niecka gliniano-gipsowa hipotetycznie służąca do chrztów zbiorowych

- dzwonnica znajdująca się na lewo od wejścia, przy zachodniej fasadzie bazyliki. Budowlę wzniesiono w latach 1460–1470, została ona ufundowana przez Jana Długosza. W 1858 uległa pożarowi. Odrestaurowano ją w 1872 dodając neogotycki hełm. Dzwonnica została uszkodzona w czasie austriackich bombardowań w 1915. W 1919 naprawiono ją, likwidując jednak hełm XIX-wieczny. Budowla ma plan kwadratu i posiada cztery kondygnacje. Na częściowo zrekonstruowanym fryzie umieszczone są herby Korony i Litwy, a także szlacheckie: Dębno, Wieniawa, Grzymała, Ogończyk, Pilawa, Nałęcz, Rawicz oraz Poraj.

- ślady murów z XII wieku na Wyspie Grodziskowej