Skamieniałe Miasto

materiał pochodzi ze strony 

Zespołu Parków Krajobrazowych województwa Małopolskiego

"Skamieniałe Miasto" rozciąga się od rzeki Białej na zachodzie po drogę Ciężkowice- staszkówka na wschodzie i obejmuje wzgórze Skała ze szczytem wznoszącym się na wysokości 367 m n.p.m., obok Skałki z Krzyżem. Granica rezerwatu nie jest ciągła, uzależniona jest bowiem od rozmieszczenia skałek w lesie.

ze strony https://skamienialemiasto.pl/nowosci-informacje-praktyczne-skamieniale-miasto/

Rezerwat przyrody "Skamieniałe Miasto" został utworzony w celu ochrony malowniczych grup skałek zbudowanych z piaskowca ciężkowickiego. Usytuowany jest 700 m na południe od rynku w Ciężkowicach i zajmuje powierzchnię około 15 ha. Teren ten został objęty ochroną już w 1931 roku, o czym można się dowiedzieć z pisma przesłanego z Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 28 września 1931 roku, do państwa Pawła i Katarzyny Żabów mieszkających w Ciężkowicach. 

Oto fragment pisma: "Na zasadzie art. 1,2 i 3 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 o opiece nad zabytkami Dz. U. R. P. Nr. 29. poz. 265. uznaję skały z piaskowca, wznoszące się na parcelach gruntowych p.g. 390, 391, 393, lwh. 671, p.g. 394/2, 395, lwh. 691, będących własnością Pawła i Katarzyny Żabów jako posiadające wartość artystyczną, kulturalną, historyczną i archeologiczną za zabytek, podlegający ochronie prawa...".

ze strony https://skamienialemiasto.pl/nowosci-informacje-praktyczne-skamieniale-miasto/

O powstaniu "Skamieniałego Miasta krąży wiele legend i podań. Jedna z nich mówi, iż "Skamieniałe Miasto" powstało wskutek kary bożej, jaka została nałożona na mieszkańców i ich prawdziwe budowle. W ten sposób ukarany został władający na wzgórzu Cieszko, który chciał siłą zdobyć sąsiednią wieś Kąśna, należącą do Rożena z Rożnowa. inną wersję tego przekazu przedstawia w wierszu, wydanym w 1861 r., poeta Feliks Piasecki. Według opisanej przez niego historii w grodzie Ciężkowice stał zamek obronny, zamieszkany przez znakomitego rycerza, przybyłego z obcego kraju, który posiadał wielki majątek. Rycerz nad wszystko pragnął posiąść włości w Kąśnej, które znajdowały się po drugiej stronie rzeki Białej. Jednak próby układów z ich właścicielem, rycerzem z Rożnowa, spełzły na niczym, aż pewnego razu pan z Ciężkowic ujrzał jeźdźca, zmierzającego do zamku. jeźdźcem tym była kobieta, "rzadkiej urody dziewica". Dziewczyna zdołała uciec z niewoli i poprosiła o pomoc, gdy nagle nadjechał nowy gość, którym był rycerz z Rożnowa. Zażądał on zwrotu branki, ale spotkał się ze zdecydowaną odmową. Wówczas  zaproponował, panu z Ciężkowic iż w zamian odstąpi mu włości w Kąśnej. Kiedy rycerze podali sobie dłonie na zgodę, cały gród wraz z mieszkańcami został zamieniony w skały. 

 Kolejna legenda mówi, iż nieszczęśliwa dziewczyna na wiadomość o haniebnej zdradzie popełniła samobójstwo, ale nawet śmierć nie zdoła osuszyć jej łez, które do dziś dnia wypływają spod ziemi i dają początek strumykowi tworzącemu wodospad i głęboki wąwóz. Inna znów legenda podaje, że przyczyną straszliwej kary, jaka spadła na mieszkańców zamku, było ich rozwiązłe życie. Skałka z krzyżem to dawny kościół, Ratusz był magistratem, Baszta, Warownie i Piramidy to grodzkie kamienice, Czarownica zaś była więzieniem dla największych łotrów.

ze strony https://skamienialemiasto.pl/nowosci-informacje-praktyczne-skamieniale-miasto/

W rezerwacie rozwinął się głównie las mieszany sosnowo-dębowy. Występują tutaj takie gatunki drzew jak: Dąb szypułkowy i bezszypułkowy, brzoza brodawkowata, topola osika, sosna zwyczajna, oraz nielicznie grab, lipa drobnolistna, jodła i świerk. W warstwie podszycia znaleźć można leszczynę, kruszynę, jałowca i jarzębinę. W runie występują między innymi kosmatka gajowa, konwalijka dwulistna, gruszyczka jednostronna, orlica pospolita i borówka czarna. W sąsiedztwie skałek, lub na spłaszczeniach w ich szczytowych partiach występują niewielkie płaty sośnin. Na niektórych skałkach wyrosły pojedyncze skarłowaciałe, krępe sosny, nadając w ten sposób całemu rezerwatowi swoiste piękno. Z gatunków roślin chronionych występują tu liczne storczyki, w tym podkolan biały, storczyk szerokolistny, storczyk plamisty. Spotkać można również widłaki: wrońca, goździstego, jałowcowatego, paprotkę zwyczajną, podrzenia żebrowca oraz bluszcza pospolitego. Do osobliwości zaliczyć należy występowanie cebulicy dwulistnej, oraz takie porosty jak mąkla tarniowa, brodaczka kępkowa, wzorzec geograficzny i kruszownica szorstka. Bardzo bogata jest również flora grzybów, mszaków i wątrobowców. W wielu przewodnikach spotkać można informacje o występowaniu na terenie rezerwatu kosodrzewiny. Informacja ta jest błędna, ponieważ ten gatunek sosny tu nie występuje. Rosła tu natomiast sosna błotna Pinus uliginosa. Najprawdopodobniej gatunek ten został sztucznie wprowadzony. Obecnie nie rośnie już w rezerwacie.

Skałki występujące w rezerwacie posiadają swoje nazwy zwyczajowe. Poniżej zostały one opisane w kolejności ich występowania z zachodu na wschód.

Czarownica- skałka ta znajduje się nad rzeką Białą, około 150 m na południe od parkingu położonego przy drodze Ciężkowice- Grybów. Jak głosi legenda Czarownica to więzienie, w którym zamykano największych przestępców skazanych przez są d wójtowski. Inne podanie głosi, że jest to czarownica, którą  Pan Bóg zamienił w skałę, ponieważ złorzeczyła księdzu jadącemu z Komunią św. do chorego.

Czarownica jest jedną z największych skałek w rezerwacie. Wyróżnia się charakterystycznym kształtem, który w górnej części przedstawia jakby profil czarownicy z wyraźnie zaznaczającym się haczykowatym nosem, krótką brodź i oczodołami. "Profil Czarownicy" jest dobrze widoczny od strony drogi. Skałka ma kształt baszty, która w dolnej części łączy się w kierunku wschodnim ze stromą skarpą. Wysokość skałki od tej strony wynosi około 4 m, a najwyższe 13- Metrowe pionowe ściany skalne opadają ku zalewowej terasie rzeki.

Ratusz  skałka położona kilkadziesiąt metrów na północ od Czarownicy. Jak mówi legenda, niegdyś obradowali w nim miejscy rajcowie. Lecz zamiast troszczyć się o los grodu i jego mieszkańców, woleli huczne zabawy. Kwitło pijaństwo i rozwiązłość. Za karę ratusz skamieniał, pochłaniając swawolników, którzy umierali z pragnienia. Legenda głosi, iż ożyją oni, gdy przepływająca w pobliżu Biała zaleje skalną szczelinę na szczycie skałki. 

 Ratusz jest najbardziej rozległą skałką w rezerwacie. Ma ona kształt ambony. Skałka ograniczona jest bowiem pięcioma pionowymi ścianami, z których najwyższa południowo- zachodnia osiąga wysokość 12 m. Szczyt skałki porośnięty jest krzewami oraz dębami, a tuż nad krawędziami rosną sosny. Ze szczytu skałki rozpościera się rozległy widok na dolinę Białej i jej pagórkowate otoczenie.

Grunwald - skałka znajduje się po lewej stronie parkingu. Jej nazwa pochodzi z 1910 roku, kiedy to w 500- setną rocznicę bitwy pod Grunwaldem wmurowano w nią tablicę upamiętniającą to wydarzenie. Tablica została ufundowana przez I.J. Paderewskiego. Wcześniej skała ta zwana była Piekłem. Związana jest z nią legenda, według której raz w roku otwiera się wnętrze szczeliny w skale. W środku znajdują się niewyobrażalne bogactwa. Oczywiście chętnych do zdobycia skarbu nigdy nie brakuje. Niestety, jeśli jakiś nieszczęśnik wejdzie do szczeliny, skała zamyka się, pochłaniając śmiałka. Z tego wniosek, że jeśli kiedyś spotka nas pozorne szczęście i ujrzymy skarby, to lepiej nie ulegajmy chciwości.

 Skałka ma kształt baszty wydłużonej z kierunku północnego zachodu na południowy wschód. Jest ona najokazalszą formą skalną, której maksymalna wysokość sięga w południowo-zachodniej części 17 m, i zmniejsza się ku północnemu wschodowi do 5 m. Większość ścian ograniczających skałkę to pionowe płaszczyzny ciosowe, mniej więcej prostopadłe do siebie.

Podobnie jak na Ratuszu, również na Grunwaldzie występuje rzadki porost chroniony, kruszownica szorstka, natomiast szczyt skałki porośnięty jest dość okazałymi sosnami.

U podnóża skały znajduje się Jaskinia w Grunwaldzkiej Skale utworzona w próżni pomiędzy litą skałą tworzącą jej strop, a szeregiem bloków skalnych, które odpadły od skały.

Kruszowica szorstka - Wikipedia

wąwóz Harcerzy - jest to niewielka dolinka, której nazwa wywodzi się najprawdopodobniej stąd, iż bardzo często harcerze, miejscowa młodzież i turyści spotykają się tam na wspólnych ogniskach, bowiem jest to jedyne miejsce w rezerwacie gdzie można zapalić ognisko. Można tu również usiąść na ławeczkach i odpocząć. 

Warownia Dolna, Warownia Górna są  to dwie baszty skalne, znajdujące się na zboczu wzgórza w odległości kilkunastu metrów jedna pod drugą. Na uwagę zasługują sosny porastające szczyt Warowni Górnej. Na powierzchni ławicy w dolnej części Warowni Górnej od strony północno-wschodniej znajdują się wyryte napisy. Można tu odczytać nazwiska i imiona, przy których znajdują się daty z końca XIX i początku XX wieku. 

Od Górnej Warowni można za specjalnymi znakami dojść do ściany skalnej po nieczynnym kamieniołomie. W ścianie tej znajdują się otwory trzech jaskiń: Jaskini Skamieniałej, Jaskini w Ciężkowicach I i Jaskini w Ciężkowicach II. Szlak doprowadza nas tylko do Jaskini Skamieniałej, która położona jest około 20 metrów na wschód od Warowni Górnej.

Grupa Borsuka- posuwając się w górę w tym zgrupowaniu skałek można wyróżnić kilka większych form skalnych, które odznaczają się malowniczymi kształtami dzięki temu, że powierzchnie ich są  silnie wymodelowane. I tak występuje tu skałka o kształcie grzyba wysokości 7 m, obok rozciąga się platforma wydłużona ku południowi i ograniczona niewielkimi progami. Następną większą formę stanowi baszta wysokości 4-8 m, o kształcie nieforemnej bryły. 

Borsuk jest na zboczu najwyżej położoną i najbardziej rozległą skałką tej grupy. Z Borsukiem związana jest pewna legenda. Żył niegdyś rycerz słynący ze skąpstwa. Swego majątku dorobił się wyzyskując poddanych i grabiąc przejeżdżających pobliskim traktem podróżnych. chcąc dobrze ukryć swoje skarby, wykopał jamę, którą  napełnił talarami. Niestety "biedak" nadal bał się, że ktoś je odnajdzie i ukradnie. Stanął więc na straży, pilnując swoich skarbów, a kiedy skończyła mu się żywność, umarł z głodu i został zamieniony w skałę przypominającą kształtem borsuka.

Skałka ta stanowi platformę skalną ograniczoną progami i rozczłonkowaną poszerzonymi szczelinami, tworzącymi w szczytowej części korytarz skalny. 

Piramidy Są to dwa zaryte w podłoże olbrzymie bloki piaskowców różnoziarnistych o kształtach piramidalnych i wysokościach 5 i 4 m. Objętość jednego z nich wynosi około 80 m3, a drugiego 60 m3. Na wschód od Piramid leży jeszcze około 20 mniejszych bloków skalnych i duża forma graniasta z rozszerzoną szczeliną, odgraniczająca zwarty blok od gruzowiska mniejszych. Na skałce tej rośnie kolejna roślina chroniona paprotka zwyczajna. Tuż ponad blokowiskiem wznosi się ambona o kształcie wydłużonym ze wschodu na zachód. Na szczycie ambony znajduje się korzeń o charakterystycznym wyglądzie, przypominający Aligatora.

Pustelnia- skałka ta ma kształt baszty o wysokości dochodzącej do 7 m i podstawie długości 12 m oraz szerokości 5 m. 

Baszta Ignacego Jana Paderewskiego nazwana tak w 125 rocznicę urodzin artysty. W 1985 r. została tu wmurowana tablica ufundowana przez Tarnowskie Towarzystwo Muzyczne. Paderewski mieszkając przez 6 lat w pobliskiej Kąśnej Dolnej podobno często przesiadywał pod tą  właśnie skałą. 

Cyganka  jest to niewysoka skałka zbudowana jest z trzech ławic piaskowcowych. 

Grzybek- skałka podzielona jest pionową szczeliną na dwie części: północną niższą i południową wyższą, która zarysem swoim przypomina grzyba, a raczej maczugę. 

Skałka z Krzyżem - według jednej z legend, była ona niegdyś kościołem. Stała się głazem z powodu kary, rzuconej na miejscowego proboszcza. Grzesznik ten przegrał świątynię w kości, a partyjkę rozgrywał z... diabłem. Istnieje też drugie podanie ludowe, które mówi, że na skale tej lubił siadywać czart, który z góry zrzucał w dół pijanych podróżnych. Jego niegodziwe praktyki skończyły się wraz z postawieniem na szczycie krzyża. Na szczyt skałki można się dostać pionową szczeliną, która w dwóch miejscach rozszerza się w kuliste jamy. Należy to jednak robić bardzo ostrożnie aby się nie zaklinować. Ze szczytu, na którym postawiony jest krzyż obserwować można panoramę okolicy.

Skałka z Krzyżem ma kształt baszty o wysokości 9 m. Do ciekawostek zaliczyć należy niewątpliwie fakt, iż Skałka z Krzyżem jako jedna z dwóch skałek w Karpatach fliszowych, była poddana badaniom klimatycznym tzn. dokonane na niej były pomiary temperatury i wilgotności.

Od Skałki z Krzyżem prowadzi przez rynek w Ciężkowicach do dworca PKP w Ciężkowicach- Bogoniowicach czarny szlak turystyczny.

"Wodospad" zwany także "wąwozem Czarownic" jest to zakończony wodospadem około 40 metrowy wąwóz, który posiada statut pomnika przyrody. Od 1996 r. w Ciężkowicach organizowane są wybory miss wąwozu Czarownic. Jest to jedyny tego typu konkurs w Polsce. Kandydatki na "wiedźmy" pokazują się w środku nocy przy blasku pochodni prezentując swoje profile. Zwycięża ta czarownica, która otrzyma najdłuższe brawa. "A o pięknym wąwozie ze strumykiem łez zdradzonej dziewczyny powiadają ludzie, że w nim czarownice ze swoimi diabelskimi kamratami swój sabat odbywały i stąd wąwozem "czarownic" nazwany. Szły także bajdy, nie bajdy wśród ludu, a nawet trwożliwych kupców, że w owych jarach, wąwozach, w gmatwaninie skał siedziby zbójców były, którzy na ładowne wozy kupieckie napadali, a z łupami przepadali w owych matecznikach, gdzie ludzie okoliczni zachodzić się bali". 

 Wodospad Ciężkowicki, położony jest w górnej części jednego z dopływów Ostruszanki. Jest to skalisty wąwóz długości około 40 m, i szerokości miejscami dochodzącej do 4 m. Ograniczony jest kilkunastometrowej wysokości ścianami skalnymi. Dno doliny jest nierówne i ukształtowane w kilka progów oraz pochyłych płyt. Mniej więcej w połowie długości wąwozu następuje jego rozwidlenie. Główna, zachodnia dolina kończy się pionową ścianą wysokości około 14,5 m. Po ścianie tej spływa woda ze źródła potoku znajdującego się ponad nią. Woda spływa, rozpryskując się na skalnym stopniu i kaskadowo spada na dno wąwozu z wysokości około 10 m. Na uwagę zasługują niektóre drzewa, które prawie zwisają ze stromych ścian wąwozu, przytrzymując się korzeniami, które  powrastały w szczeliny skalne.

Bibliografia:

• Alexandrowicz Z. 1970. Skałki piaskowcowe w okolicy Ciężkowic nad Białą. Ochrona Przyrody 35: 281- 335.
• Alexandrowicz Z., Brzeźniak E. 1989. Uwarunkowanie procesów wietrzenia na powierzchni skałek piaskowcowych w wyniku zmian termiczno- wilgotnościowych w Karpatach Fliszowych. Folia Geographica Series Geographica- Physica 21: 17- 36
• Kolendo A., Nabożny P. 1998. Rezerwaty przyrody województwa tarnowskiego "Skamieniałe Miasto"- folder. Urząd Wojewódzki w Tarnowie- Wydział Ochrony Środowiska- Tarnów.
• Matuszczyk A. 1995. Pogórze Karpackie- Wielickie, Rożnowskie i Ciężkowickie. BZG, Bolechowice 220 Tarnów.
• Mleczek T. 1998. Jaskinie województwa tarnowskiego. Maszynopis- Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Tarnowie, Tarnów.
• Pajura R. 1998. Pogórze Ciężkowickie- Przewodnik. Agencja Wydawnicza AGARD, Dębica.
• Staszkiewicz J. 1985. Kilka uwag o sośnie błotnej Pinus uliginosa. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 41: 56- 61.
• Wróbel S. 1998. Ciężkowice- dzieje miasta do końca XVIII wieku. Urząd Miasta i Gminy Ciężkowice, Ciężkowice.
• Ziomek W. 1999. Skamieniałe Miasto w Ciężkowicach. Urząd Gminy w Ciężkowicach, Ciężkowice.