Kirkut w Gorlicach i CW 90

 

https://www.geocaching.com/geocache/GC4W97N

Cmentarz żydowski w Gorlicach – gorlicki kirkut położony przy ul. Stróżowskiej. Został założony w II połowie XVIII wieku i uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej. Jest to jednocześnie po części cmentarz wojskowy nr 90

Cmentarz żydowski w Gorlicach został założony w drugiej połowie XVIII wieku na zboczu wzgórza, przy obecnej ul. Stróżowskiej. Podczas II wojny światowej naziści zniszczyli nekropolię. Rozebrano wówczas cmentarny mur, a płyty nagrobne wykorzystano do budowy schodów do siedziby gestapo w willi "Szklarczykówka" oraz utwardzania ulic. Na cmentarzu Niemcy przeprowadzali też liczne egzekucje osób narodowości żydowskiej i romskiej.

Po wyzwoleniu, w latach 1945 - 1960 kilkuosobowa grupa ocalałych miejscowych Żydów podjęła starania na rzecz uporządkowania nekropolii. Zwieziono odzyskane nagrobki, część z nich poddając renowacji. Ekshumowano ciała Żydów, rozstrzelanych w różnych miejscach w rejonie Gorlic i złożono je w zbiorowej mogile na cmentarzu. Na terenie nekropolii wzniesiono pomnik, poświęcony ofiarom hitlerowskich represji.

Gorliccy Żydzi stopniowo jednak opuszczali swój rodzinny sztetl. Z czasem miejsce pochówku ich bliskich popadało w zapomnienie i niszczało. Nagrobki były rozkradane. Po części grobów pozostały jedynie betonowe podstawy. Cmentarz był miejscem wypasu bydła. Zdewastowano też symboliczny nagrobek, wystawiony w miejscu egzekucji miejscowych Żydów.

Stan ten uległ zmianie dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych. Z inicjatywy wywodzącej się z Gorlic Pauliny Bergman oraz dzięki współpracy Fundacji Rodziny Nissenbaumów, Fundacji "Wieczna Pamięć" i władz miasta, teren nekropolii został ogrodzony i uporządkowany, a część macew ustawiono. Odbudowano także ohel, w którym spoczywają:

- Cwi Hirsz syn Barucha Halberstam, rabin i cadyk, przewodniczący sądu rabinackiego w Rudniku, zmarły w dniu 15 aw 5678 roku (24.07.1918),
- Baruch syn Chaima Halberstam - potomek słynnego założyciela dynastii chasydzkiej w Nowym Sączu, przewodniczący sądu rabinicznego w Rudniku i Gorlicach, zmarły 1 adar 5666 (26.02.1906) w wieku 76 lat;
- Pinchas syn Jehoszuy Eleazara, potomek Pinchasa z Korca i cadyka z Kosowa, gaon, maggid i dajan, zmarły w dniu 25 szwat 5661 roku (14.02.1901).

Obecnie na terenie cmentarza zachowało się ok. 500 macew. Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 604 w dniu 20.12.1987 r.

W październiku 1995 r. w Gorlicach odbyła się uroczystość przekazania odrestaurowanego cmentarza. W ceremonii wzięli udział między innymi: delegacja Żydów pochodzących z Gorlic, wśród nich wspomniana już Paulina Bergman czy Israel Noe Peterfreund; przedstawiciele Fundacji Rodziny Nissenbaumów z prezesem Zygmuntem Nissenbaumem na czele, przedstawiciele Fundacji "Wieczna Pamięć", członkowie lokalnych władz wraz z burmistrzem Stanisławem Szurą. Krakowscy rabini odmówili kadisz, a katoliccy księża - chrześcijańską modlitwę za zmarłych "Wieczne odpoczywanie".

Cmentarz wojskowy nr 90

Obecnie niemożliwe do zlokalizowania mogiły 4 żołnierzy austriackich i 2 rosyjskich wyznania mojżeszowego, położone w obrębie cmentarza żydowskiego.

Klucz do bramy cmentarza i ohelu udostępnia osoba, której dane podane są przy wejściu na cmentarz.

 

[English] 

---

The Jewish cemetery in Gorlice was established in the second half of the 18th century on the hillside, at the present Stróżowska Street. During the 2nd World War the Nazis damaged the necropolis. The cemetery wall was then dismantled and tombstones were used to construct stairs in the Gestapo headquarters in the "Szklarczykówka" villa and to harden streets. The cemetery was also the place of numerous executions of people of Jewish and Rom nationalities.

After the end of the war, in the years 1945 - 1960 the group of several rescued local Jews made attempts to arrange the necropolis. The recovered tombstones were transported back, some of them were subjected to renovation. The bodies of Jews who had been shot in different places of the region of Gorlice were exhumed and placed in a mass grave in the cemetery. A memorial commemorating the victims of Nazi repressions was erected in the area of the necropolis.

However, the Gorlice Jews were gradually leaving their home shtetl. As time went by, the place where their close and relatives were buried was forgotten and deteriorated. The tombstones were stolen. After a part of tombs only their concrete bases remained. The cemetery was the place where cattle was pastured. Also the symbolic tomb put in the place of the execution of local Jews was devastated.

The situation improved only in the half of the 90s. Then, thanks to the initiative of Paulina Bergman, whose roots are in Gorlice, and the cooperation of the Nissenbaum Family Foundation, the Eternal Remembrance Foundation and the town council, the necropolis area was fenced and arranged and a part of matzevot were placed. Also, the ohel where: Tzvi Hirsh Halbersztam, rabbi and tzaddik, chairman of rabbinical court, son of Baruch, died on 15 Av 5678 (24th July 1918); Baruch Halbersztam, son of Chaim Halbersztam - the famous founder of the Hasidic dynasty in Nowy Sącz, chairman of rabbinical court in Rudnik and Gorlice, died in Adar 5666 (February 1906) at the age of 76; Rabbi Pinchas, son of Jehoszua Eleazar, a descendant of Pinchas from Korc and a tzaddik from Kosovo, gaonim, maggid and dayan, died on 25 Shevat 5561 (14th Febr. 1901) were buried, was rebuilt.

In October 1995 the ceremony of handing over the renovated cemetery took place in Gorlice. In the ceremony participated: the delegation of the Jews from Gorlice, including already mentioned Paulina Bergman and Israel Noe Peterfreund; the representatives of the Nissenbaum Family Foundation with its president Zygmunt Nissenbaum, the representatives of the Eternal Remembrance Foundation, members of local authorities with Mayor Stanisław Szura. The Cracow rabbis said Kaddish and the catholic priests said a prayer for the deceased "Eternal rest".

Although the cemetery is fenced, both gates are not closed. The key to the ohel can be obtained in the building nearby the cemetery (the person who makes the key available did not agree to publish the personal data on the Internet).

[Tekst: K. Bielawski, współpraca: W. Tworek, A. Olewski]