stacja Radegast

Historia Stacji Radegast sięga 1925 r., kiedy poprzez zakup terenu folwarku Marysin II od rodziny Heinzlów, możliwa stała się realizacja połączenia kolejowego pomiędzy Widzewem a Zgierzem. W 1926 r. wybudowano dwa wiadukty (do dziś istniejące) i położono tory. Pełniła ona w tym czasie funkcję mijanki towarowej, sięgającej od ulicy Stalowej do obecnej ul. Strykowskiej. Stacja miała dobre położenie – na granicy miasta, w pobliżu projektowanej wówczas drogi do Warszawy. Wpłynęło to na wykorzystanie jej przez Niemców w czasie II wojny światowej.

Więcej zdjęć: https://photos.app.goo.gl/NRj6nXeU3CvYqjj73

W czerwcu 1940 r. teren wraz z zabudowaniami ogrodzono drutami kolczastymi, a 1 lipca 1940 r. przyłączono do getta. Budynek stacyjny ukończono w kwietniu 1941 r. Równolegle do torów poprowadzono linię tramwajową.

W okresie okupacji niemieckiej stacja nosiła nazwę – Stacja Przeładunkowa Getta na Radogoszczu (Verladebahnhof Getto-Radegast). Była punktem przeładunkowym żywności, opału, surowców dla ludności i zakładów pracy getta oraz wyrobów wyprodukowanych przez Żydów. Stała się również Umschlagplatzem dla ludzi wywożonych do obozów zagłady.   

W październiku i listopadzie 1941 r. z rozkazu Heinricha Himmlera deportowano do Łodzi 19 954 Żydów z terenów Austrii, Czech, Luksemburga i Niemiec. W większości były to osoby starsze, wykształcone i dobrze niegdyś sytuowane. Wśród nich było mało młodzieży.

W okresie od grudnia 1941 r. do sierpnia 1942 r. w getcie umieszczono także 17 826 Żydów ze zlikwidowanych gett prowincjonalnych Kraju Warty: m.in. z Włocławka, Brzezin, Zduńskiej Woli, Łasku, Strykowa, Pabianic, Wielunia, Sieradza i innych. W tej akcji brał udział osobiście Hans Biebow – szef Gettoverwaltung (Zarządu Getta). Ludność najczęściej dzielono na dwie kategorie: A i B. Pierwszą z nich stanowili ludzie nadający się do pracy w łódzkim getcie, o pożądanych zawodach. Stąd niejednokrotnie we wspomnieniach transporty te określane były jako przyjazd rzemieślników. Niestety, ich niepracujące żony, dzieci i rodzice, będący w podeszłym wieku lub stanowiący „element nieprodukcyjny” – po otrzymaniu kategorii B były przewożone i mordowane w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem (Kulmhof am Ner).

W listopadzie 1941 r. przywieziono do Łodzi również 5 007 Cyganów z pogranicza austriacko-węgierskiego – Burgenlandu. Na terenie getta utworzono specjalny, odizolowany obóz w kwadracie ulic: Brzezińskiej, Towiańskiego, Starosikawskiej i Głowackiego. Istniał on do 12 stycznia 1942 r., kiedy to jego mieszkańców wywieziono i zamordowano w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Łącznie przez Litzmannstadt Getto przeszło ponad 200 tys. osób.

Ludobójstwo na masową skalę rozpoczęło się po podjęciu decyzji o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” (Endlösung der Judenfrage). Stacja Radegast przekształciła się w Umschlagplatz w styczniu 1942 r.. Miesiąc wcześniej, dokładnie 8 grudnia 1941 r. rozpoczął swoją działalność obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie w pierwszej kolejności wymordowano ludność żydowską z pobliskiego Koła.

Następnie przyszła kolej na Łódź, która już wówczas nosiła nazwę Litzmannstadt (od 11 kwietnia 1940 r.) Pierwszy transport wyjechał 16 stycznia 1942r. – poprzedzony likwidacją obozu cygańskiego (5-12 stycznia 1942 r.). Akcja wywożenia trwała z przerwami do 15 maja 1942 r. – w jej wyniku zagazowano w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem 57 064 Żydów. W pierwszej kolejności wywożono osoby bezrobotne i będące na zasiłkach, z wyrokami karnymi, jak również ochotników, następnie Żydów zachodnioeuropejskich.

Kolejna akcja (poprzedzona likwidacją szpitali i sierocińców) miała miejsce w dniach 5-12 września 1942 r., nazwana przez ludność getta „szperą”, gdyż deportacjom towarzyszył wydany przez Niemców zakaz opuszczania domów („Allgemeine Gehsperre”). W jej wyniku wywieziono na śmierć 15 681 dzieci w wieku do lat 10 oraz starców powyżej 65 roku życia – potraktowanych jako „zbędny, niepracujący element”. W ten sposób zakończono proces przekształcenia getta w obóz pracy.

Ze Stacji Radegast odjeżdżało również wiele małych transportów do obozów pracy. Łódzcy Żydzi byli kierowani m.in. do budowy autostrady łączącej Poznań z Berlinem. Wielu z nich wróciło potem do getta, mimowolnie uwiarygodniając zapewnienia, że transporty z getta kierowane są do pracy.

Decyzja o likwidacji getta zapadła prawdopodobnie już w maju 1944 r. W czerwcu wznowiono deportacje do ponownie uruchomionego obozu w Chełmnie nad Nerem. Od 23 czerwca do 14 lipca 1944 r. wywieziono w dziesięciu transportach 7 196 osób. Później transporty zostały na miesiąc wstrzymane. Ponownie rozpoczęto akcję deportacji w sierpniu 1944 r. – po wybuchu powstania warszawskiego – tym razem do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Ostatni transport ze Stacji Radegast odszedł 29 sierpnia 1944 r..

Litzmannstadt Getto, liczące jeszcze w lipcu 1944 r. 72 000 osób przestało istnieć. Pozostało w nim 840-osobowe komando do oczyszczania getta (Aufräumungskommando) oraz 20-30 osób ukrywających się.

Tekst pochodzi z: https://www.geocaching.com/geocache/GC7K9MM